A ciencia ten nome de muller

Marie Curie foi a primeira persoa en recibir dous premios Nobel.

A ciencia ten nome de muller é unha exposición itinerante que buscaba homenaxear as mulleres que loitaron pola ciencia e polos seus dereitos.

Rematouse de preparar no verán de 2004. O traballo foi realizado a partir da idea orixinal do autor, e o xerme do traballo previo "As Mulleres na Ciencia", presentado na VI Feira da Ciencia e Tecnoloxía do IES Porta da Auga de Ribadeo (ano 2000) por Nelly Bouso Gasalla, Mari Carmen Cancio Mesa, Lorena Navarro Pérez e Vanesa Rodríguez Rodríguez. Coa creación do IES de Ribadeo Dionisio Gamallo, pasou a depender deste novo centro.

Como era a situación das mulleres

Ó longo da historia, a situación das mulleres na sociedade variou co tempo e a cultura na que estaban inmersas. A ciencia non foi unha excepción neste sentido, e pódese notar que non sempre foi a mellor co paso do tempo. Parece ser que as mulleres sumerias (uns 2000 anos a.C.) podían practicar a astronomía, en relación cos cultos da época. Mentres, hai dous séculos tiñan dificultade para desenvolver un labor parello, a pesar de que na astronomía nunca estiveron tan mal miradas como noutras ciencias.

Ó comezo da Idade Media as mulleres podían exercer a medicina. Logo foron separadas desta ciencia en occidente, continuando máis tempo nos reinos mahometanos. Así unha tradición de antes do Imperio Romano, onde unha boa parte das fillas dos homes influentes practicaban a medicina, rompíase ó observar que unha das referencias biográficas citadas foi xulgada e condenada un milenio despois sinxelamente por curar.

As mulleres dedicadas a unha tarefa científica foron poucas e pouco visibles en tódolos países e en tódalas épocas. Sirva como exemplo que Sánchez Ron, no seu libro sobre historia da ciencia en España nos séculos XIX e XX, cita só catro mulleres en tarefas científicas (seis se se considera a Marie Curie e Lise Meitner, estranxeiras) entre máis de mil nomes.

Porén, é evidente que as mulleres, ó longo da historia, e pola propia división de traballo na sociedade, foron protagonistas na química ou na farmacoloxía, por poñer dous exemplos, polo seu uso do lume e transformacións químicas na cociña e o seu labor de recollida de plantas. Atopamos ademais moitas veces unha polémica sobre autorías ou descubrimentos debido ó segundo plano no que se atopou a muller na historia. Así, mentres que coñecemos a actividade dalgunhas mulleres a través do testemuño do seu marido, tamén nunha morea de casos houbo invencións e descubrimentos de mulleres que ficaron atribuídos a través da historia a homes, con pequena proporción de casos á inversa.

Listaxe de biografías

A elección das biografías é baseada tanto na importancia que se lle asigna no mundo científico como na facilidade para achegar os datos; quere isto dicir que seguramente hai moitas mulleres ausentes deste traballo con máis méritos que algunha das que están presentes.

Na seguinte táboa exponse unha data aproximada nos casos nos que se descoñece a data exacta de nacemento. A clasificación nas diversas disciplinas é aproximada. Para o país anótase en xeral aquel onde desenvolveu o seu traballo máis relevante.

Nome	Materia	Nacemento	País
Maria Gaetana Agnesi	matemáticas	1718	Italia
Amparo Alonso Betanzos	informática	1961	España
María Josefa Alonso Fernández	farmacoloxía	1958	España
María de los Ángeles Alvariño	bioloxía mariña	1916	España - Reino Unido - Estados Unidos
Mary Anning	paleontoloxía	1799	Estados Unidos
Carmen Ascaso	bioloxía	1949	España
María Barbeito	pedagoxía	1880	España
Sandra Barral	xenética	1973	España - Estados Unidos
Laura Bassi	medicina	1711	Italia
Ruth Benedict	antropoloxía	1887	Estados Unidos
Pilar Bermejo Barrera	química	1956	España
Elizabeth Blackwell	medicina	1821	Reino Unido
Sophia Brahe	astronomía	1556	Dinamarca
Celia Brañas	incorporación da muller ao estudo das ciencias en España	1880	España
Emilie de Breteuil	física	1706	Francia
Elisabeth Knight Britton	bioloxía	1858	Estados Unidos
María Tarsy Carballas Fernández	edafoloxía	1934	España
Josefina Castellón	bioloxía e oceanografía	1936	España
Margaret Cavendish	física	1623	Reino Unido
Jane Colden	botánica	1724	Estados Unidos
Gerthy Radnitz Cori	medicina	1863	Estados Unidos
Dorothy Crowfoot	química	1910	Reino Unido
Maria Cunitz	astronomía	1610	Alemaña
Marie Curie	física	1867	Francia
María Domínguez Castellano	bioloxía	1966	España
Beatriz Domínguez-Gil González	medicina	1971	España
Louise du Pierry	astronomía	1746	Francia
Jeanne Dumee	astronomía	1660	Francia
Goretti Durán Piñeiro	farmacia	?	España
Ellen Eglui	inventora	1800	Estados Unidos
Dorothea Christiane Erxleben	medicina	1715	Alemaña
Alicia Estévez Toranzo	microbioloxía	1955	España
Gertrude Elion	bioquímica	1918	Estados Unidos
Jacoba Felice	medicina	1300	Francia
Jimena Fernández de la Vega	medicina	1895	España
Williamina Fleming	astronomía	1857	Estados Unidos
Dian Fossey	bioloxía	1932	Estados Unidos
Rosalind Franklin	bioloxía	1920	Reino Unido
Jane Goodall	bioloxía	1934	Reino Unido
Maria Göppert-Mayer	física	1906	Alemaña
Catherine Green	inventora	1800	Estados Unidos
Caroline Lucretia Herschel	astronomía	1750	Alemaña
Hipatia	astronomía	370	Exipto
Irène Joliot-Curie	química	1897	Francia
Annie Jump Cannon	astronomía	1863	Estados Unidos
Maria Margaret Kirch	astronomía	1670	Alemaña
Margaret E. Knight	inventora	1838	Estados Unidos
Sofia Kovalewska	matemáticas	1850	Rusia
María Jesús Lamas	farmacia	?	España
Mary Leakey	antropoloxía	1913	Reino Unido
Lefebre	inventora	1750	Francia
Nicole-Reine Lepaute	astronomía	1723	Francia
Rita Levi-Montalcini	neuroloxía	1909	Italia
Ada Augusta Lovelace	matemáticas	1815	Reino Unido
Mileva Marić	matemáticas	1875	Serbia
Sybilla Masters	inventora	1690	Estados Unidos
Sarah Mather	inventora	1845	Estados Unidos
Barbara McClintock	bioloxía	1902	Estados Unidos
Lise Meitner	física	1878	Alemaña
Maria Mitchell	astronomía	1818	Estados Unidos
Soledad Muniategui Lorenzo	química, medio ambiente	1962	España
Mary Wortley Montagu	divulgación	1718	Reino Unido
Florence Nightingale	enfermaría, estatística	1820	Reino Unido
Emmy Noether	matemáticas	1882	Alemaña
Christiane Nüsslein-Volhard	bioloxía	1942	Alemaña
Ana María Prieto	informática	1942	España
Malén Ruiz de Elvira	divulgación	1950	España
Margarita Salas	bioloxía	1938	España
Caterina Scarpellini	meteoroloxía	1808	Italia
Mary Somerville	divulgación	1780	Reino Unido
Nettie Stevens	bioloxía	1862	Estados Unidos
Rosalyn Sussman	medicina	1921	Estados Unidos
Janet Taylor	astronomía	1804	Reino Unido
Jeanne Villepreux-Power	bioloxía	1794	Francia
Matilde Ucelay Maortúa	arquitectura	1912	España
Mary Walker	medicina	1832	Estados Unidos
Mary Walton	inventora	1800	Estados Unidos
Lidia White	botánica	1822	Estados Unidos
María Wonenburger	matemáticas	1927	España - Estados Unidos - Canadá
Ada Yonath	cristalografía	1939	Israel

Actualidade e futuro

A demanda mundial de maior innovación e produtividade require os mellores coñecementos e habilidades sen ter en conta o sexo, aínda que polo momento se arrastren lacras de discriminación.

No ano 1984 creouse nos EEUU o Women Into Science and Engineering (W.I.S.E.), grupo que anima as rapazas a optar polas carreiras de ciencia e tecnoloxía, incluíndo áreas como medio ambiente, medicina, comunicacións e aeronáutica. W.I.S.E. está axudando a divulgar a mensaxe de que, home ou muller, o mérito individual debe ser a única medida para o recoñecemento e polo tanto para o avance profesional. Aínda hoxe, na súa páxina web (http://www.science-engineering.net/women_engineering.htm) o título principal é un 'chamamento a tódalas mulleres' que fai ver as oportunidades que se ofrecen no campo da ciencia e tecnoloxía.

Outros grupos semellantes seguen o seu camiño: proliferan sociedades de mulleres científicas ou enxeñeiras, e outras que tratan temas máis xerais, como a “Women In Tecnology International” (WITI), asociación de máis de 6000 membros que crece rapidamente e dedicada a axudar a independencia económica das mulleres, promover a elección de carreiras científicas e técnicas, e as mulleres en traballos executivos son acompañadas por asociacións máis particulares ou seccións de agrupacións para a promoción da muller no seu interior. Como un exemplo, na páxina web http://www.archsoc.com/kcas/ArchWomen.html trátase de responder á pregunta: 'É a arquitectura unha boa ocupación para as mulleres?'

Por outra parte, a nivel internacional organismos como a Axencia Internacional de Enerxía Atómica (A.I.E.D) intentan incrementar a porcentaxe de mulleres no seu seo, correspondendo con outras entidades a nivel nacional e coordinacións internacionais como o Programa da UNESCO 'Mulleres, ciencia e desenvolvemento'

Dentro do movemento mundial de valorización da muller, téñense comprendido, tanto a nivel corporativo como individual, as oportunidades mutuas que ofrecen as mulleres para a ciencia e a ciencia para as mulleres, aínda que se teña mediatizado o seu natural desenvolvemento por residuos antifeministas absurdos. Dende hai xa anos unha porcentaxe nada desprezable de estudantes de enxeñería son mulleres que perseguirán traballos de responsabilidade e ben pagados, como técnicas e enxeñeiras en investigación, desenvolvemento, deseño, análise, manufactura… mentres, as carreiras científicas, aínda que con diferenzas entre unhas e outras, teñen xa equiparado o número de estudantes de ambos sexos.

Non obstante, o mesmo que pasa ó contemplar a historia, todo este movemento non é uniforme, dependendo de factores xeográficos e políticos, relixiosos ou económicos que se mesturan con outros de diferente tipo social. Aínda que a través do século XX os avances para a equiparación dos sexos, e particularmente no campo da ciencia, foron grandes, vese que a distribución de postos ocupados por mulleres na ciencia varía segundo o nivel acadado. A equiparación está pois pendente.

Percorrido da exposición

17-19 de novembro de 2004: IES nº1 de Ribeira (XVII Congreso de EnCiGa);
15-28 de febreiro de 2005: IES As Telleiras de Narón;
1-15 de marzo de 2005: IES Campo San Alberto de Noia. Charla sobre a exposición o 15 de marzo;
18-23 de abril de 2005: IES Porta da Auga de Ribadeo (XI Feira da Ciencia e Tecnoloxía);
1-15 de maio de 2005: IES Concepción Arenal de Ferrol;
30 de maio-15 de xuño de 2005: Oficina de Turismo de Ribadeo;
17 de outubro-11 de novembro de 2005: IES Agra do Orzán da A Coruña|Coruña;
12-30 de novembro de 2005: Forum Metropolitano da Coruña;
1-22 de decembro de 2005: IES Paseo das Pontes da Coruña;
10-30 de xaneiro de 2006: IES Urbano Lugrís da Coruña;
10 de febreiro-3 de marzo de 2006: IES Ames de Bertamiráns, Ortoño, Ames|Bertamiráns;
6 de marzo-7 de abril de 2006: Colexio Calvo Sotelo da Coruña;
21-22 de abril de 2006: Servizo Galego de Igualdade, Santiago de Compostela;
9-12 de maio de 2006: Edificio "Comarca da Mariña Occidental" de Viveiro;
5-19 de marzo de 2007: CIM de Cangas;
9-23 de novembro de 2007: Concello de Vedra (1ª Semana da Ciencia "Con-ciencia");
19 de abril-9 de maio de 2008: IES Campo San Alberto de Noia; (proxecto europeo "Women in Science");
1 de novembro-30 de novembro de 2013: Concello de Vigo;
9-13 de marzo de 2015: Escola Politécnica Superior-USC. (RÚA BENIGNO LEDO S/N 27002 LUGO)
5-23 de marzo de 2018: CEP Carlos Casares (Alxén, Salvaterra, Pontevedra)

Próximas

Notas

Traballo realizado a partir da idea orixinal do autor e o xerme do traballo previo “As Mulleres na Ciencia”, presentado na VI Feira da Ciencia e Tecnoloxía do IES Porta da Auga de Ribadeo (ano 2000) por Nelly Bouso Gasalla, Mari Carmen Cancio Mesa, Lorena Navarro Pérez e Vanesa Rodríguez Rodríguez.

Foi usada como base bibliográfica http://wikipedia.org en diferentes linguas. A partir de aí, comprobouse, modificouse e ampliouse coa consulta de outras fontes particulares ou de tipo xeral, entre elas:

Incluíndo a seguinte bibliografía en papel

Messadié, G., Grandes descubrimientos de la ciencia, Alianza Editorial, Madrid 2000.
Messadié, G., Grandes inventos del mundo moderno, Alianza Editorial, Madrid 2000.
Pardo, J., Zapatos para el pie izquierdo, Ediciones Temas de Hoy S.A., Madrid 1998
Ruiz de Elvira, M., ¡Eureka!, Ediciones Temas de Hoy S.A., Madrid 1999
Sánchez Ron, J.M., Cincel, martillo y piedra, Santillana, Madrid 1999.

O material aquí presentado mantén a licenza e dereitos de copia especificados na GNU Free Documentation License, e está a disposición na http://gl.wikipedia.org , accesible dende o apartado “A ciencia ten nome de muller”. Existe unha presentación informática realizada con este material e está en preparación un libro co mesmo título.

Feito con orzamento do proxecto Science Fairs Throughout Europe (SFTE), Programa Sócrates – Comenius I da Unión Europea, nº 03-ESP01-S2C01-01308-2.

Véxase tamén

Ligazóns externas