Persoal/Caracterización

A gramática tradicional define o pronome como unha clase de palabras que agrupa termos dotados de caracteres morfolóxicos e sintácticos, algún dos cales comparten con adxectivos ou substantivos, sendo outros especificamente pronominais; unha destas propiedades específicas é o feito de careceren de contidos semánticos, pois os pronomes sinalan, remiten a algo ou represéntano, é dicir, que son deícticos ou anafóricos.

Polo que se refire ós persoais, o ‘esbozo’ fai fincapé na definición de "persoal" como remitente ás persoas do discurso.

Esta clasificación tradicional, a clasificación dos persoais segundo se refiran a cada unha das persoas do discurso é para Benveniste errónea, pois a oposición establecida entre os persoais, consistente en referiren a P1, a P2 ou a P3 non se sostén no acto comunicativo. No acto comunicativo só hai dúas persoas: o emisor e o interlocutor. Caberían como persoais "eu" e "ti", mais nunca "el".

Expliquemos isto máis polo miúdo. Entre "eu" e un nome (substantivo) que se refira a unha noción léxica non hai soamente as diferenzas formais, moi variables, que impón a estrutura morfolóxica e sintáctica das linguas particulares; hai outras derivadas do proceso mesmo da enunciación lingüística e que son de natureza máis xeral e máis profunda: Cada substantivo que poidamos empregar, refírese a unha noción constante e "obxectiva", apta para permanecer virtual ou para actualizarse nun obxecto singular, e que se mantén sempre idéntica na representación mental que esperta. Pero as instancias de emprego de ‘eu’ non constitúen unha clase de referencia, posto que non hai "obxecto" definible como ‘eu’ ó que puidesen remitirse identicamente estas instancias: ‘eu’ ten a súa referencia propia, e corresponde cada vez a un ser único: A realidade á que se refiren ‘eu’ ou ‘ti’ é unha realidade de discurso. ‘Eu’ só pode ser definido en termos de "locución", non en termos de obxectos como o é o substantivo. ’Eu’ significa "a persoa que enuncia a presente instancia de discurso que contén eu". Paralelamente esta forma só ten existencia lingüística no acto de fala que a profire. Por conseguinte "ti" pódese definir como "o individuo ó que se dirixe a alocución na presente instancia de discurso que contén a instancia lingüística ti".

Esta referencia constante e necesaria no discurso constitúe o trazo que une ‘eu’ e ‘ti’ a outra serie de "indicadores participantes", por exemplo os demostrativos e os adverbios de lugar absolutos (de nada serve diferenciar estes termos pola deixe de non agregarse que a deixe é contemporánea das instancias de discursos que conleva o indicador de persoa".

Fronte a isto hai enunciados de discurso que escapan á condición de persoa, ou sexa que remiten non a eles senón a unha situación obxectiva: é o dominio da chamada "terceira persoa".

As formas de terceira persoa son en realidade "substitutos abreviados" ("Pedro está enfermo"  "El está enfermo"). É un fenómeno de representación sintáctica e que responde a unha necesidade de economía, reemprazando un segmento dun enunciado por un substituto máis manexable.

Non hai así nada en común entre estes substitutos e os indicadores de persoa.

Pola súa banda, J. A de Molina Redondo completa a crítica de Benveniste. Este lingüista nega a idea de que os persoais teñan unha significación ocasional dependente da persoa que fala e da súa situación, en contraposición ó significado das demais palabras que se refiren a un obxecto como tal obxecto. En definitiva, segundo Molina Redondo, o persoal significa (ten expresión e ten contido).

Cando se utiliza a argumentación do significado ocasional, baseándose normalmente nos pronomes "eu" e "ti", cando hai un intercambio lingüístico entre dúas ou máis persoas "eu" e "ti" cambian constantemente de lugar; isto adoita reflectirse dicindo que eu "designa o emisor na presente instancia de discurso" ou fórmulas equivalentes. Mais non é a significación de "eu" o que varía senón o papel de emisor ou falante, é dicir, o ocasional non é o significado senón o referente, de tódolos xeitos hai que ter en conta que, a excepción dos nomes que se aplican a un obxecto único, a variación do referente é común a tódolos nomes.

En realidade "eu, ti "son elementos de significación máis fixa e unívoca cá de tódolos nomes que compoñen a lingua.

Se segundo un criterio funcional chamamos nome a toda palabra que illada pode desempeña-a función suxeito, non hai motivo funcional para separa-os pronomes do resto dos nomes, aínda que presenten certas particularidades.

Pero ademais de "eu" e "ti" hai outra serie de pronomes que presentan a peculiaridade de ser elementos arbitrados para poder referirse nunha segunda mención a un nome, é o procedemento chamado pronominalización, que podemos definir como "unha operación sintáctica, motivada xeralmente por cuestións de brevidade e economía que, conservando un nome como entidade funcional e semántica, suprímeo así a todo como entidade léxica explícita". Este é o caso do pronome "el".

Deste xeito quédanos contraposto eu-ti/el dende o punto de vista do enunciado.

Quédanos pois, rexeitada a concepción tradicional do pronome como un "substituto do nome". Alarcos súmase a este rexeitamento sobre a base de exemplos como "¿cres ti que virá?", onde evidentemente "ti" non está substituíndo ningún nome. Así a todo, obsérvese que a función do pronome dentro da oración é equivalente á do nome: "viña con el" como "viña co médico", onde "el", "o médico" cumpren a mesma función. Se do nivel oracional pasamos ó das secuencias menores como a dos sintagmas, impónsenos entón a diferenza funcional entre pronome e nome. Xa no nivel oracional hai un dato que xustifica a súa separación: en "¿onde puxeche-o libro? e "¿onde o puxeches?, "libro" e "o" aínda que teñen a mesma función ocupan un posto diferente xeralmente como termo nuclear e é susceptible de ir determinado por calquera termo adxacente, mentres que nos pronomes a determinación está limitada a uns poucos signos que indican identidade, singularidade ou pluralidade: "eu mesmo", "ti só", "todos nós"... No nivel do simple sintagma o nome é susceptible de variar conforme ó que chamamos determinación: "compra pan", pero "compra o pan"; en cambio, o pronome carece de tal variación, non admite a determinación co signo chamado artigo.