Linguas románicas/Lista de romances

Ir a:   Curso de lingua galega ····· Hª do galego ····· Exercicios de morfosintaxe ····· Exercicios de ortografía ····· Exercicios de léxico 

  A Normativa oficial do galego (na wikipedia galega) 

As linguas romances clasifícanse en nove grupos, e cada un pode á súa vez comprender varios dialectos. Cabe notar que a elección dun destes dialectos como lingua oficial adoita obedecer a razóns políticas. Sexa como sexa, as linguas romances forman un continuum de numerosas linguas cuxas diferenzas mutuas son en ocasións mínimas, pero a lista seguinte limitarase a mostrar as linguas máis coñecidas (entre paréntese, o nome na propia lingua e ano en que se testemuñou por primeira vez):

• Linguas ibero-romances:
  • Galego-portugués (Galego-portugués, século IX): lingua da lírica trobadoresca que dará lugar ó galego e ó portugués)
  • Galego (galego, século XII: lingua cooficial de Galicia (España). Proveniente do galego-portugués medieval
  • Portugués (português, século XII): lingua oficial de Portugal, posúe menos dialectos diferenciados e é máis conservador có castelán.
  • Castelán (século IX): unha das linguas oficiais de España, coñecida tamén como español. Oficial na maior parte dos países de Latinoamérica. Ten poucas variedades dialectais e móstrase como unha lingua moi conservadora.
  • Asturiano (asturianu, século X: Nodicia de kesos): lingua falada no Principado de Asturias e tamén de forma minoritaria en zonas de León (provincia)|León. Unha variante, o mirandés, é oficial en Miranda do Doiro (Portugal), e outra, o castúo, falado no noroeste de Estremadura.
• Italiano (lingua)|Italiano (italiano ; século IX) : cunha gran cantidade de dialectos (máis de douscentos). O Toscana|toscano Florencia|florentino, promovido por Dante Alighieri|Dante no século XIII constitúe a base da lingua oficial italiana.
• Lingua dalmática, lingua morta que se falaba nalgunhas cidades costeiras de Dalmacia (custa da actual Croacia). Ten dous dialectos coñecidos:
  • Vegliota (veklisu), no norte, que se extinguiu en 1898.
  • Ragusano, no sur, desaparecido no século XV.
• Linguas galo-romances:
  • Francés (français, século IX, Xuramento de Estrasburgo): lingua con gran variedade dialectal pertencente ao grupo das linguas de oïl e lingua oficial de Francia e cooficial en Bélxica, Suíza e outros países. É unha evolución de varios dialectos falados ao redor de Parides.
  • Valón (walon, cara aos séculos XII e XIII): falado principalmente en Bélxica, onde é considerada lingua rexional.
  • Picardo (cht'i, cara aos séculos XII e XIII): falado nos departamentos de Nord-Pas-de-Calais e Picardía (Francia), así como no oeste de Valonia (Bélxica). En Valonia considérase lingua rexional.
• Lingua franco-provenzal (francoprovensal ou arpitan, século XIII, Méditations de Marguerite d'Oingt), conxunto de linguas repartidas entre Italia (Val de Aosta, Piamonte), Suíza (cantóns de Friburgo, Cantón do Valais, Cantón de Vaud e Cantón de Xenebra), Francia (Lyon, Saboia), crese que o franco-provenzal é unha mestura entre linguas de oïl e linguas de oc. Está en vías de extinción.
• Linguas occitano-romances:
  • Catalán (català, finais do século XII), lingua cooficial en Cataluña (España) xunto co castelán, fálase en dita comunidade autónoma, en Valencia (onde adopta o nome de Valenciano), nas Illas Baleares, así como nunha pequena rexión de Murcia, coñecida como o Carxe (onde o catalán non é oficial), en Andorra (onde é a única lingua oficial), Rosellón (Francia) e Alguer (Sardeña). Ten varios dialectos.
  • Occitano (occitan ou lenga d'òc, finais do século X), termo que abrangue un conxunto de dialectos chamados lingua de oc ?principalmente o nor-occitano (limousin, auvergnat ou auvernés, e vivaro-alpin), o medio-occitano (languedocien, provenzal) e o gascón- e coñecidos en Francia co nome despectivo de patois (patuá), o catalán e o occitano constituían unha única lingua na Idade Media, que só se separou en dúas linguas claramente diferenciadas entre finais do século XIII e principios do século XIV.
• Linguas reto-romances:
  • Romanches (rumantsch): sursilvano, sutsilvano, surmirano, puter e vallader forman os cinco dialectos escritos, fálanse en Suíza (no cantón dos Grisóns).
    • Interromanche (rumantsch grischun): especie de lingua franca romanche empregada en Suíza para unificar a vintena de dialectos romanches, e que se apoia sobre todo no sursilvano, o vallader e o surmirano. O interromanche é unha lingua oficial no cantón Suíza|suizo dos Grisóns.
  • Ladino (ladín): empregados nos Dolomitas (Italia), considéranse unha lingua rexional.
  • Friulano (furlan): falado na provincia italiana de Udine, ten o status de lingua rexional.
• Romanés (română ; testemúñase parcialmente no século XII, a. completa no século XV): lingua da antiga provincia romana de Dacia separada do resto da chamada Romania. O superestrato eslavo ten relativamente pouca relevancia e o romanés se asevera como unha lingua bastante conservadora. Considérase que posúe catro dialectos:
  • Daco-romanés, xeralmente denominado romanés. É a lingua oficial de Romanía e Moldavia e lingua cooficial en Voivodina (Serbia e Montenegro). Divídese en:
    • Moldavo, no norte.
    • Valaco, no sur.
    • Transilvano, no oeste.
  • Istrio-romanés, falado en Istria (en vías de extinción).
  • Megleno-romanés (ou meglenita), falado en Macedonia
  • Macedo-romanés (ou arromanés), falado principalmente en Albania, Serbia, Macedonia e Tesalia (Grecia).
• Sardo (sardu ou limba sarda, século XI), falado en Sardeña. É unha das linguas romances máis conservadoras, o que se pode explicar dado o seu illamento xeográfico. coñeceu numerosos superestratos, entre os cales o catalán e o castelán son os máis relevantes. Distínguense varios dialectos:
  • Campidaniano
  • Logudoriano, que constitúe a lingua considerada clásica.
  • Nuorés (nuorais).

Os dous últimos dialectos mencionados son máis arcaizantes có primeiro.