Novela/Personaxes

O personaxe é o elemento motor da acción narrativa. Confundido inxenuamente coa persoa, da que é soamente unha representación inventiva, ou reducido a unha serie de caracterizacións psicolóxicas ou de atributos, o personaxe non se pode illar nin do universo que o rodea nin dos outros personaxes cos que entra en relación.

A caracterización do personaxe pode ser directa ou indirecta. É directa cando narrador nos di cales son as calidades do personaxe a través dun retrato. É indirecta cando o lector é quen debe deduci-lo carácter do personaxe, partindo das acción en que está implicado, do xuízo que dan del outros personaxes, ou do seu modo individual de ve-la vida ou as relacións humanas. Frecuentemente a caracterización se obtén por sinécdoque, é dicir, mediante un detalle que lle concirne. Ese detalle, segundo Ducrot e Todorov, recibe o nome de 'emblema' e pode ser unha forma de vestir, de falar, un lugar, ligados ó personaxe tan estreitamente que a súa mera aparición supón a evocación, inda in absentia, do personaxe.

A construción do personaxe preténdese como resultado da intersección de:

• Signos que integran a identidade do personaxe.
• Signos que reflicten a súa conduta
• Signos que expresan os seus vínculos cos demais personaxes.

Tipoloxía

A máis antiga tipoloxía substancial parece remontarse ás máscaras, por exemplo na commedia dell'Arte (ou en Os vellos non deben de namorarse), onde os papeis son fixos, como o son tamén os nomes (Arlequín, Pantalón, Polichinela,...).

Pódense ofrecer distintas tipoloxías dos personaxes, tanto en sentido formal como substancial. Por exemplo, diferéncianse personaxes estáticos, que non varían no transcurso do relato e personaxes dinámicos, suxeitos a cambio e evolución; ou tamén entre principais e secundarios. Foster divide ós personaxes en planos (ou deseñados) e esféricos (tamén modelados ou redondos).

Os personaxes planos defínense linealmente polo seu trato, por un elemento característico que os acompaña ó longo da novela. Tenden á caricatura e soen aparecer en novelas populares ou de tese. Unha variante do personaxe plano é o tipo, personaxe que non experimenta transformación e que representa a un grupo, a unha organización tribal ou a un modo de conduta. Polo contrario, os personaxes esféricos ofrecen unha complexidade moi acentuada. Experimentan ó longo da narración transformacións na súa psicoloxía e na súa conduta.

Debe terse en conta ademais as narracións en que predomina o personaxe colectivo, que suplanta ó personaxe individual, facendo que o heroe perda relevancia, substituíndoo polo grupo ou clase social.

Greimas distingue seis actantes: suxeito (ou protagonista, a súa acción está provocada por unha necesidade. É iniciador da acción e ten valores dramáticos), obxecto (o desexado, o buscado por sintetizar uns determinados aspectos morais, relixiosos ou sociais que son os que pon en xogo), destinador (o axente que influencia o destino do obxecto), destinatario (beneficiario do destinador ou do obxecto), opoñente (ou antagonista, determina o conflito. Oponse ó suxeito), e axudante ó servizo do suxeito, mais tamén doutros personaxes).

O seu esquema está aberto a moi variados recubrimentos semánticos. O axudante socorre ó suxeito nas probas que debe superar para consegui-lo obxecto anelado e nas que é obstaculizado polo opoñente; o destinador considera o obxecto como termo do desexo e de comunicación, mentres que o destinatario é o que se beneficia daquel

Funcións

No ámbito do relato, o personaxe pode desenvolver varias funcións, pode ser un elemento decorativo, un axente da acción, ou un portavoz do autor.

O personaxe decorativo é practicamente inútil para a acción, pero serve ó autor para caracteriza-lo ambiente: é como un síntoma ou un indicio mediante o cal é posible percibi-lo xuízo do autor sobre unha realidade determinada.

Se a acción narrativa consiste no desenvolvemento de situacións conflitivas nas cales os personaxes están involucrados hase comprender que as calidades destes han de emerxer da propia acción, de aí que cataloguemos os personaxes como axentes e pacientes.

Os axentes poden ser influenciadores, modificadores -estes, á súa vez, perfeccionadores e degradadores-, e conservadores (protectores-frustratorios, seductores-intimidatorios ou asesores-disuasorios)

O personaxe pode ser, finalmente, portavoz do autor.

Para Lukács o significado dunha novela consiste no camiño do heroe problemático cara si mesmo, é dicir, na progresión dun personaxe desde unha situación familiar en loita coa realidade allea, falta de significado, ata chegar á autoconsciencia.

---

• PROSOPOGRAFÍA: Descrición física

• ETOPEIA: Descrición moral

• RETRATO: Descrición física e moral

• IDEOLOXÍA: Descrición filosófica e política

• ETOLOXÍA: Descrición comportamental ou condutista

• HIPOTIPOSE: Descrición sensorial