Euskara/Tema 14

En Galilibros, o Wikibooks en galego.
Galilibro MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) modificar
  • Introdución : Presentación xeral do vasco e dos capítulos.
  • Tema 01: Pronuncia
  • Tema 02: Artigos
  • Tema 03: Demostrativos (singular e plural)
  • Tema 04: Pronomes (persoais e interrogativos); facer preguntas
  • Tema 05: Declinación: preposicións ("en", "de", "con"), partitivo e xenitivo-partitivo
  • Tema 06: Declinación: destino, dirección e procedencia
  • Tema 07: Verbos: auxiliares ("ser", "estar" e "haber/ter") e negación
  • Tema 08: Verbos: clasificación e verbos básicos
  • Tema 09: Conxugación verbal: tempos básicos (pasado, presente e futuro)
  • Tema 10: Conxugación verbal: formas analíticas e sintéticas
  • Tema 11: Conxugación verbal: nominalización (substantivación) e modo (finalidade)
  • Tema 12: Cortesía e expresións comúns
  • Tema 13: Vocabulario: os números e léxico básico
  • Tema 14: Vocabulario: o tempo (as horas, os días, os meses, as datas)
  • Tema 15: Vocabulario: o ser humano (as partes do corpo e a familia)
  • Tema 16: Dous textos e despedida

Suplemento á versión orixinal



Vocabulario do tempo: as horas[editar]

A hora en euskara funciona como a hora en inglés, no senso de que vai en tramos de 12 horas. O vocabulario de base é:

tenorea hora substantivo feminino
goiz mañá (parte do día) substantivo feminino
goizeko da mañá locución adxectiva
arratsalde serán substantivo masculino
arratsaldeko do serán locución adxectiva
gau noite substantivo feminino
eguerdi mediodía substantivo masculino
gauerdi medianoite substantivo feminino
Zer ordu da? Que hora é? oración

Para responder esta pregunta, imos partir da formulación máis completa para rematar coa fórmula máis sinxela (a forma coloquial).


  • ordu bata da: "é a unha" (única forma posible)

Para o resto das horas:

  • bi orduak dira = bi (ordu)ak dira = biak: "son as dúas".

Como se pode comprobar, o verbo izan conxúgase na terceira persoa (dira): de feito, o sistema é igual có do galego. Literalmente, non se di que "é as dúas [horas]" [literal do francés], senón que "son as dúas [horas]".

  • hiruak: "son as tres"
laurden cuarto numeral partitivo
erdi media numeral partitivo

e polo tanto:

  • hiruak ta laurden: "(son) as tres e cuarto" (ta é a contracción oral de eta)
  • biak ta erdi: "(son) as tres e media"
guti [posposición] menos preposición

e polo tanto:

  • bosteak laurden guti: "(son) as cinco menos cuarto"

Nota: eguerdi ("mediodía") e gauerdi ("medianoite") non poden usarse máis ca en horas en punto. En vasco, non se dirá "a medianoite menos cuarto" [literal do francés], senón "as doce menos cuarto"

  • ze orduan da?: "Que hora é?",

que se respondería:

  • bietan = bi-etan: "as dúas"
  • seiak ta laurdenetan: "as seis e cuarto"
  • seiak laurden gutitan: "as seis menos cuarto"


Vocabulario do tempo: os días[editar]

egunak días [os] substantivo masculino plural
astelehena luns substantivo masculino
asteartea martes substantivo masculino
asteazkena mércores substantivo masculino
osteguna xoves substantivo masculino
ostirala venres substantivo masculino
larunbata sábado substantivo masculino
igandea domingo substantivo masculino

Vocabulario do tempo: os meses[editar]

urtarrila xaneiro substantivo masculino
otsaila febreiro substantivo masculino
martxoa marzo substantivo masculino
apirila abril substantivo masculino
maiatza maio substantivo masculino
ekaina xuño substantivo masculino
uztaila xullo substantivo masculino
agorrila agosto substantivo masculino
iraila setembro substantivo masculino
urria outubro substantivo masculino
azaroa novembro substantivo masculino
abendua decembro substantivo masculino

Para dicir "en" + mes, cómpre engadir -n se o mes remata en dúas vogais. Se non, quítase a terminación e engádese -ean.

  • Urrian: "en outubro"
  • Otsailean: "en febreiro"


Vocabulario do tempo: as datas[editar]

Para expresar todo o conxunto dunha data, aprenderemos a dicir "domingo 13 de decembro de 1998". A orde en euskara será: ano + mes + día do mes + día da semana.


Particularidades:

  • Despois do ano, engádese -ko
  • Despois do ano, engádese -ren ou -ean (v. meses)
  • Despois do día do mes, engádese -(e)an
  • Despois do día da semana, engádese -(a)rekin

Entón "domingo 13 de decembro de 1998" diríase

1998-ko anbenduaren 13-an igandearekin,

que pronuciado sería

mila bederatzirehun ta laurogei ta hemezortziko abenduaren hamahiruan igandearekin.


Ir ó tema seguinte