Euskara/Tema 14
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Vocabulario do tempo: as horas
[editar]A hora en euskara funciona como a hora en inglés, no senso de que vai en tramos de 12 horas. O vocabulario de base é:
| tenorea | hora | substantivo feminino |
| goiz | mañá (parte do día) | substantivo feminino |
| goizeko | da mañá | locución adxectiva |
| arratsalde | serán | substantivo masculino |
| arratsaldeko | do serán | locución adxectiva |
| gau | noite | substantivo feminino |
| eguerdi | mediodía | substantivo masculino |
| gauerdi | medianoite | substantivo feminino |
| Zer ordu da? | Que hora é? | oración |
Para responder esta pregunta, imos partir da formulación máis completa para rematar coa fórmula máis sinxela (a forma coloquial).
- ordu bata da: "é a unha" (única forma posible)
Para o resto das horas:
- bi orduak dira = bi (ordu)ak dira = biak: "son as dúas".
Como se pode comprobar, o verbo izan conxúgase na terceira persoa (dira): de feito, o sistema é igual có do galego. Literalmente, non se di que "é as dúas [horas]" [literal do francés], senón que "son as dúas [horas]".
- hiruak: "son as tres"
| laurden | cuarto | numeral partitivo |
| erdi | media | numeral partitivo |
e polo tanto:
- hiruak ta laurden: "(son) as tres e cuarto" (ta é a contracción oral de eta)
- biak ta erdi: "(son) as tres e media"
| guti [posposición] | menos | preposición |
e polo tanto:
- bosteak laurden guti: "(son) as cinco menos cuarto"
Nota: eguerdi ("mediodía") e gauerdi ("medianoite") non poden usarse máis ca en horas en punto. En vasco, non se dirá "a medianoite menos cuarto" [literal do francés], senón "as doce menos cuarto"
- ze orduan da?: "Que hora é?",
que se respondería:
- bietan = bi-etan: "as dúas"
- seiak ta laurdenetan: "as seis e cuarto"
- seiak laurden gutitan: "as seis menos cuarto"
Vocabulario do tempo: os días
[editar]| egunak | días [os] | substantivo masculino plural |
| astelehena | luns | substantivo masculino |
| asteartea | martes | substantivo masculino |
| asteazkena | mércores | substantivo masculino |
| osteguna | xoves | substantivo masculino |
| ostirala | venres | substantivo masculino |
| larunbata | sábado | substantivo masculino |
| igandea | domingo | substantivo masculino |
Vocabulario do tempo: os meses
[editar]| urtarrila | xaneiro | substantivo masculino |
| otsaila | febreiro | substantivo masculino |
| martxoa | marzo | substantivo masculino |
| apirila | abril | substantivo masculino |
| maiatza | maio | substantivo masculino |
| ekaina | xuño | substantivo masculino |
| uztaila | xullo | substantivo masculino |
| agorrila | agosto | substantivo masculino |
| iraila | setembro | substantivo masculino |
| urria | outubro | substantivo masculino |
| azaroa | novembro | substantivo masculino |
| abendua | decembro | substantivo masculino |
Para dicir "en" + mes, cómpre engadir -n se o mes remata en dúas vogais. Se non, quítase a terminación e engádese -ean.
- Urrian: "en outubro"
- Otsailean: "en febreiro"
Vocabulario do tempo: as datas
[editar]Para expresar todo o conxunto dunha data, aprenderemos a dicir "domingo 13 de decembro de 1998". A orde en euskara será: ano + mes + día do mes + día da semana.
Particularidades:
- Despois do ano, engádese -ko
- Despois do ano, engádese -ren ou -ean (v. meses)
- Despois do día do mes, engádese -(e)an
- Despois do día da semana, engádese -(a)rekin
Entón "domingo 13 de decembro de 1998" diríase
- 1998-ko anbenduaren 13-an igandearekin,
que pronuciado sería
- mila bederatzirehun ta laurogei ta hemezortziko abenduaren hamahiruan igandearekin.