Euskara/Versión para descargar
Tras ler con grande pracer o traballo no manual de alemán e lembrarme dun pequeniño curso sobre o euskara en francés, que conservei nos marcadores, decateime de que sería boa idea facer unha achega desta interesante lingua ós falantes de galego. Inicialmente pensaba en Galifontes, pero en realidade o lugar máis axeitado está aquí. O texto orixinal está en http://web.archive.org/20010509044030/anseo.free.fr/basque.html e loxicamente solicitei permiso ó seu autor, Vincent Bastiat, para facer unha tradución do seu traballo ó galego e traelo a Galilibros, que me confirmou por correo electrónico. A pesares de que a estrutura do manual de alemán me parece moi didáctica, seguirei inicialmente o esquema de Bastiat en capítulos, aínda que é posible que faga un vocabulario de resume, suplementario á versión orixinal, que deixaría aquí e levaría tamén ó Galizionario. Intentarei asemade crear un segundo índice que estruture os capítulos e subcapítulos de Bastiat nunha organización máis gramatical, que chamarei Temas, sobre todo porque moitas veces no orixinal se continúan temas en subepígrafes de capítulos distintos. Espero que o pasedes ben léndoo e vos interese, e, se queredes colaborar, xa sabedes onde está o texto orixinal e cal é a lingua de destino da tradución.
Como continuación do curso no que respecta a vocabulario, podedes consultar en liña o hiztegi ("dicionario") de Elhuyar.
Índice desagregado
[editar]
Índice por capítulos
[editar]| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice orixinal) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Índice por temas
[editar]| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Notas metodolóxicas e convencións
[editar]- No índice da versión orixinal, modifiquei os fragmentos especificados coma suite ("continuación") dándolle o número (2) para crear unha numeración consecutiva das partes. Lóxicamente, as partes precedentes levan o número (1).
- Ó longo do texto, debido a que o formato wiki permite facelo cómodamente, marquei calquera palabra en euskara sempre en negra. Isto permite identificalas e localizalas de xeito máis rápido. Cando lle siga a tradución ou o significado, irá entre comiñas dobres ("") e os nomes propios ou títulos de obras, irán en cursiva. As aclaracións e comentarios que non aparecen no orixinal e que foron incluídos polo tradutor marcareinos entre [corchetes]. Para a terminoloxía lingüística, tentarei ir poñendo ligazóns á Galipedia, para que alí se poidan aclarar as dúbidas.
- Tamén grazas ás posibilidades de substitución de páxinas que permite o uso de {{ }} no formato wiki, descompuxen tódolos fragmentos dos capítulos do texto orixinal. Así, cada capítulo estará composto por partes incrustadas en cadanseus puntos da versión orixinal. Isto permite que, cando vaia crear o índice organizado gramaticalmente en temas, poida evitar copiar e pegar estes fragmentos e só teña que repetir estas inclusións con outra organización, aforrándolle espazo e amplo de banda á Fundación. Se queres engadir texto e ves que este formato de modelos é un pouco complicado, ponte en contacto co tradutor aquí.
- Dado que o índice presentado por Bastiat non se corresponde exactamente co orixinal, engado entre [corchetes] os fragmentos que el non fixo constar.
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice orixinal) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Presentación xeral do vasco e dos capítulos
[editar]A lingua vasca, ou euskara, é unha das linguas máis vellas de Europa. Fálase tanto na banda francesa coma na española. Aínda así, divídese en moitos "dialectos" propios de cada provincia [en realidade mesmo a nivel de comarcas ou vales]. Hai polo tanto varios euskeras, aínda que as variacións sexan bastante pequenas entre unha provincia e outra.
Para facer o seu ensino máis sinxelo e sobre todo para mellorar a comunicación entre as provincias, cumpriu "crear" unha lingua única e común para tódalas provincias. Esta lingua chámase euskara batua, que significa "o basco unificado".
Evidentemente, a implantación desta variante non é doada, pois non é máis ca unha combinación de tódolos dialectos (aínda que domina o da provincia de Gipuzkoa). Fíxose necesario reunir intelectuais e todo tipo de persoas para formar unha comisión para o euskara. Tras mainte discusións e debates de todo tipo. a lingua emerxeu. Se o vasco unificado non se impuxo aínda totalmente foi porque o euskara batua non existe máis ca dende os anos sesenta.
O "fomento" desta lingua comezou axiña grazas á creación de xornais en batua como Egin ou Egunkaria, á creación de radios (Euskal irratia, Euskal gaztea, etc.) e tamén grazas á creación dunha canle de televisión (ETB1 [agora complementada por ETB2]).
Arestora, a difusión do euskara batua é unha realidade como se pode constatar observando o crecente número de ikastolak [plural de ikastola] ("escolas onde o ensino só se fai en vasco").
Deste xeito, crear unha páxina web sobre esta lingua é un bo xeito de catalizar esta difusión e de permitir que a xente doutros lugares do mundo aprenda esta lingua.
Pola miña parte, cómpre saber que non falo vasco habitualmente (o que non debe cambiar en ningún caso o voso interese neste curso). De feito, fun a clases de iniciación ó vasco na Université de Bourdeaux III, e o que vos propoño son os meus apuntamentos, un pouco reorganizados, de xeito que mellore a súa comprensión.
Agora, todo o que vos podo desexar é que o pasedes ben (mellor tomalo coma un xogo que coma unha obriga). Sobre todo, non dubidedes en escribirme se tedes algunha suxestión, calquera que sexa (por exemplo, relativa á presentación da miña web).
Non dubidedes tampouco en falar desta web á vosa contorna, pois máis xente non fai mal.
Agur eta ongi ikastea.
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Pronuncia
[editar]En vasco tódalas letras se pronuncian e non existe o acento tónico. Porén, algunhas letras non se pronuncian coma en francés [e cómpre dar estes detalles tamén para o galego]:
- e pronúnciase coma e pechado;
- g pronúnciase [sempre] coma en gato;
- j pronúnciase coma o ll en galego ou mesmo o i [ou o y nalgúns estranxeirismos];
- u pronúnciase coma o u en galego;
- s pronúnciase coma o x en galego;
- x pronúnciase coma o x en galego;
- z pronúnciase coma o s en galego;
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Artigo
[editar]Para comezar, cómpre saber que no euskara os substantivos, os adxectivos e os verbos están constituídos dunha raíz invariable sobre a que engaden os sufixos e que non tén xénero. Así, para dicir "o ..." ou "a ...", cómpre engadir o sufixo -a sempre que o nome non remate xa en -a. No resto dos casos non se engade nada.
| neska | filla [a] | substantivo feminino |
| gizona | rapaz [o] | substantivo masculino |
Para dicir o plural "os ..." ou "as ..." engádese o sufixo -(a)k.
- gizonak: "os rapaces";
- emakumeak: "as mulleres";
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Demostrativos en singular
[editar]| hau | este, esta (relacionado con aquí, acá, acó) | demostrativo singular |
| hori | ese, esa (relacionado con alí, alá, aló) | demostrativo singular |
| hura | aquel, aquela (relacionado con acolá) | demostrativo singular |
Colócanse tralo substantivo ó que acompañan. Se temos os seguintes nomes:
| gizon | home | substantivo masculino |
| gizon | varón | substantivo masculino |
| emazte | esposa | substantivo feminino |
| emakume | muller | substantivo feminino |
| emakume | femia | substantivo feminino |
| neska | filla | substantivo feminino |
| mutil | rapaz | substantivo masculino |
| ikasle | alumno | substantivo masculino |
entón "esta filla" pode dicirse neska hau, neska hori ou neska hura conforme o lugar onde se atope.
Demostrativos plurais
[editar]Os demostrativos singulares son hau, hori e hura. Agora véxanse as súas formas en plural:
| hauek | estes, estas | demostrativo plural |
| horiek | eses, esas | demostrativo plural |
| haiek | aqueles, aquelas | demostrativo plural |
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Pronomes interrogativos
[editar]Pronomes interrogativos básicos
| nor? | quen? | pronome interrogativo |
| zer? | que? | pronome interrogativo |
| nun? | onde? | pronome interrogativo |
- nola: "como" (de que xeito)
- nolakoa: "como" (de que xeito)
- noren: "de quen"
Exemplos:
- nola da zure etxea?: como é a túa casa?
- noren da etxea?: de quen é a casa?
Pronomes posesivos
[editar]Os pronomes persoais non teñen máis ca unha forma, porque a marca do plural engádeselle ó nome:
| nire | meu [o], a miña, os meus, as miñas | posesivo |
| zure | teu [o], a túa, os teus, as túas | posesivo |
| haren | seu [o], a súa, os seus, as súas (del) | posesivo |
| bere | seu [o], a súa, os seus, as súas (del, do propio suxeito) | posesivo |
Isto débese a que en euskara, cómpre facer a diferenza entre "eu estiven co seu pai" e "el estivo co seu pai". No primeiro caso usarase haren, porque non é o meu propio pai (o do suxeito), mentres que no segundo caso utilizarase bere porque se trata do pai de quen se fala.
| gure | noso [o], a nosa, os nosos, as nosas | posesivo |
| zuen | voso [o], a vosa, os vosos, as vosas | posesivo |
| haien | seu [o], a súa, os seus, as súas (deles) | posesivo |
| beren | seu [o], a súa, os seus, as súas (deles, do propio suxeito) | posesivo |
Facer preguntas
[editar]- nor: "o que, quen"
- zer: "o que"
- nun: "onde"
- noiz: "cando"
- nora: "como"
- zenbat: "canto"
- zergatik: "por qué"
- zertarako: "para que"
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Declinación: preposición "en"
[editar]O xeito de expresar as preposicións de lugar (a referencia a un lugar) é sempre a mesma:
Para os nomes propios
[editar]Engádese -(e)n ó final do nome de lugar:
- Bordalen ("Bordeos") convértese en Bordalen ("en Bordeos")
- Berlin ("Berlín") convértese en Berlinen ("en Berlín")
Para os nomes comúns
[editar]Engádese -(a)n ó final da raíz do nome: [Tendo]
| mendi | montaña | substantivo feminino |
convértese en mendian ("na montaña")
Para comprender mellor o seu funcionamento e significado, cómpre traducir os nomes vascos declinados do revés (de atrás para adiante).
Polo tanto, mendian = mendi + a + n
- mendi: "montaña"
- -a: "a" (artigo)
- -n: "cara a"
Así, do revés isto dará do revés: "á (cara á) montaña"
Para o plural, engádese -etan.
- mendietan: "ás montañas"
Declinación: preposición "de"
[editar]A expresión da preposición "de" para falar dun lugar tampouco é moi difícil. Engádese -(e)ko. Polo tanto, se:
| unibertsitate | universidade | substantivo feminino |
entón
- Bordaleko unibertsitatea: "na Universidade de Bordeos"
Declinación: preposición "con"
[editar]Cómpre engadir -(a)rekin se o complemento é singular e -ekin se é plural.
- gizonarekin: "co home"
- gizonekin: "cos homes"
Declinación: partitivo
[editar]Imos aprender a expresar a ausencia dalgo material, a dicir o "nada de" da negación "non hai nada de ..."
Para isto, cómpre engadir -(r)ik ó final da palabra
- ogi: "pan"
- ez da ogirik: "non hai pan"
- ez da gizonik: "non hai homes"
Nota: isto só sirve para as oracións negativas [en francés tamén para as negativas].
Declinación: xenitivo-partitivo
[editar]Cómpre engadir -(a)ren, prestando atención que só se utiliza para cousas vivas [animadas] como unha persoa, un peixe, un paxaro, etc.
- gizonaren etxea: "a casa que pertence ó home", é dicir "a casa do home".
Noutros casos (cousas inanimadas), engadirase -ko (v. Tradución da preposición "de" de pertenza (xenitivo inanimado))
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Declinación: destino
[editar]Como en galego, pode facerse a diferenza entre falar e falarlle a alguén. En galego engadimos a preposición "a", mentres que en vasco o que cambia é o auxiliar. De momento, imos ver só o xeito de expresar a terceira persoa do singular, como en "el respóndelle" ou "el dállo a Mikel".
O auxiliar conxugado du transfórmase en dio:
- erantzuten du: "el responde" > erantzuten dio: "el respóndelle"
Cando se coñeza a persoa a quen lle afecta a acción e se queira mencionar, engádeselle a terminación -(r)i ó final do seu nome (común ou propio):
- ematen dio Mikel: "el dálle a Mikel"
- ematen dio emakumeari: "el dállo á muller"
Declinación: dirección e procedencia
[editar]Para indicar a dirección, engádese -(a)ra tralo nome:
- etxera joaten naiz: "vou á casa"
Para indicar a procedencia, engádese -(a)tik:
- etxetik etortzen da: "vén da casa"
Así, para traducir "de Baiona a Anglet" ó vasco, dise: Baionatik Angelura
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Verbo "ser"
[editar]| naiz [ni] | son [eu] | verbo conxugado |
| zara [zu] | es [ti] | verbo conxugado |
| da [hura] | é [el/ela] | verbo conxugado |
| gara [gu] | somos [nós] | verbo conxugado |
| zarete [zuek] | sodes [vós] | verbo conxugado |
| dira [haiek] | son [eles/elas] | verbo conxugado |
Para formar a oración negativa, colócase ez diante do verbo.
Cando se conxuga izan, debe engadirse o artigo ó substantivo. O verbo colócase ó final da oración cando é afirmativa, pero detrás do grupo nominal [o suxeito] na frase negativa:
- gizona naiz: "[eu] son un rapaz"
- ez naiz gizona: "[eu] non son un rapaz"
Verbo "estar"
[editar]Como en galego, en euskara hai dous verbos distintos para "ser" e "estar": izan e egon. Xa vimos izan anteriormente, así que imos ver egon e os casos nos que se empregan un ou outro. O sistema funciona practicamente como en galego:
- emprégase izan para un estado fundamental, normalmente permanente como no verbo "ser": fransesa naiz: "son francés"; haindia da: "é grande"
- emprégase egon como o verbo "estar", para unha posición espacial ou un estado temporal: "estou na casa"
| egon ("estar") |
| nago zaude da gaude zaudete daute |
O verbo "haber/ter"
[editar]Ukan é o segundo dos verbos auxiliares usados en vasco. Ten dúas conxugacións diferentes segundo o complemento directo sexa singular ou plural.
Nota: debido a que cando se usa ukan se trata dun verbo transitivo (que ten un complemento directo), este complemento aparece sempre. Así, a tradución de dut non será "teño" senón "téñoo", e a tradución de ditugu non será "temos" senón "témolo" (ou co feminino ou plurais).
Suxeitos do verbo ukan
[editar]Se o suxeito é un nome propio, engádese -(e)k ó final:
- Mirentxuk; Clintonek
- Mirentxuk etxe bat du: "Mirentxu ten unha casa"
Se o suxeito é un nome común, entón engádese -(a)k no singular e -(e)k no plural.
- gizonak etxe bat du: "o home ten unha casa"
- gizonek hiru etxe dituzte: "os homes teñen tres casas"
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Clasificación dos verbos
[editar]Os verbos en euskara divídense en tres grupos. Debido a que non existe exactamente un infinitivo, o que se traduciría como infinitivo para a súa enunciación procede de feito dun participio pasado en euskara.
(A) Verbos rematados en -i
- ikusi: "ver" ("visto")
- ibili: "andar" ("andado")
- ikasi: "aprender"
(B) Verbos rematados en -tu
- mintzatu: "falar"
- hartu: "coller"
- begiratu: "mirar"
(C) Verbos rematados en -n
- eman: "dar"
- erran: "dicir"
- ukan: "ter/haber"
- izan: "ser"
- joan: "ir"
(D) Resto
- bete: "encher"
- erre: "arder, queimar, fumar"
Verbos básicos
[editar]Verbos do grupo A
- ateratu: "saír"
- begiratu: "mirar"
- bilatu: "buscar"
- galdu: "perder"
- gordatu: "agochar"
- handitu: "agrandar"
- hartu: "coller"
- hunkitu: "tocar"
- lagundu: "axudar"
- mintzatu: "falar"
- zikindu: "luxar"
Verbos do grupo B
- ahantzi: "esquecer"
- bidali: "enviar"
- ebaki: "cortar"
- ebatsi: "roubar"
- edeki: "quitar"
- eduki: "soster"
- egosi: "cociñar"
- ekarri: "levar"
- erori: "caer"
- erosi: "vender"
- etorri: "vir"
- ezarri: "meter"
- hautsi: "romper"
- hertsi: "apretar", "manter", "pechar"
- hetsi: "pechar"
- ibili: "andar"
- idatzi: "escribir"
- ideki: "abrir"
- igorri: "enviar"
- ikasi: "aprender", "comprender", "ensinar"
- ikusi: "ver"
- irakatsi: "ensinar"
- irakurri: "ler"
- irakutsi: "amosar"
- irauli: "xirar", "volver"
- itzuli: "traducir"
- jali: "saír"
- jarraiki: "seguir"
- jarri: "sentar"
- jautsi: "baixar"
- jeiki: "erguerse (da cama)"
- utzi: "deixar"
Verbos do grupo C
- berregin: "refacer"
- desegin: "desfacer"
- edan: "beber"
- egin: "facer"
- egon: "estar", "atoparse"
- eman: "dar"
- entzun: "oír", "ouvir"
- erantzun: "responder"
- erran: "dicir"
- hatxeman: "atrapar"
- hauteman: "notar"
- igan: "amosar"
- iragan: "atravesar", "cruzar"
- iraun: "durar"
- izan: "ser"
- jakin: "saber"
- jan: "comer"
- jasan: "superar", "aturar", "soportar"
- joan: "ir"
- ukan: "ter", "haber"
Verbos do grupo D
- ase: "satisfacer"
- bete: "encher"
- erre: "arder", "queimar", "fumar"
- gorde: "agochar"
- hil: "morrer", "matar"
- ito: "afogar", "somerxer"
- jaio: "nacer"
- jo: "petar", "golpear"
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Conxugación: pasado
[editar]É o tempo máis sinxelo. Abonda con xuntar o participio pasado e o auxiliar, e deste úsase a forma conxugada.
- ikusi dut: "eu vino"
- eman ditut: "eu dinllas"
- ez dut ikusi: "eu non o vin"
- gizonek etxe bat egin dute: "os homes fixeron unha casa"
Conxugación: presente
[editar]Para os verbos do grupo A, quítaselles -tu ou -du e engádeselles -tzen:
- hartzen dut: "eu cólloo"
Para os verbos do grupo B que rematan en -i, quítaselles este -i e engádeselles -ten:
- ikusten dut: "eu véxoo"
Para os verbos do grupo B que rematan en -ri, quítaselles este -ri e engádeselles -tzen:
- etortzen da: "eu veño"
Para os verbos do grupo C, quítaselles o -n e engádeselles -ten:
- erraten dut: "eu dígoo"
Para os verbos do grupo D, simplemente engádeselles -tzen:
- baso bat betetzen dut: "eu encho o vaso"
Conxugación: futuro
[editar]Engádeselle -ko ó participio pasado agás se remata en -n, caso no que se lle engade -go.
- etorriko dut: "eu virei"
- gordeko dut: "agochareino"; "tapareino"
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Conxugación: formas sintéticas (simples)
[editar]Anteriormente vimos cómo conxugar os verbos usando un auxiliar.Esta forma de conxugación chámase perifrástica [ou analítica]. Nembargantes, a maioría dos verbos admiten un equivalente baixo a forma dunha soa palabra, que se chama forma sintética. Moitos verbos só se conxugan mediante a forma sintética. Algúns exemplos son:
- etortzen naiz: ("eu ando") pode tamén dicirse nator
- joaten da: ("el vai") pode tamén dicirse doa
O uso destas formas facilita a conversa.
Conxugación: formas sintéticas usuais
[editar]| izan ("ser") | etorri ("vir") | joan ("ir") | ukan ("ter", "haber") |
| naiz zara da gara zarete dira |
nator zatoz dator gatoz zatozte datoz |
noa zoaz doa goaz zoazte doaz |
dut duzu du dugu duzue dute |
| ibili ("andar") | ekarri ("levar") | jakin ("saber") | eduki ("soster") |
| nabil zabiltza dabil gabiltza zabiltzate dabiltza |
dakart dakarzu dakar dakargu dakarzue dakarte |
dakit dakizu daki dakigu dakizue badakite |
daukat daukazu dauka daukagu daukazue daukate |
Estes verbos só se conxugan no presente e na forma con obxecto directo singular. A forma sintética menciónase só para que non vos cause sorpresas se vola atopades. Non é preciso aprendela de memoria (polo menos de momento) porque se non pode mesturarse co visto anteriormente: simplemente aprendede a recoñecela.
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Conxugación: nominalización
[editar]En euskara, tódolos verbos poden nominalizarse (que non é o caso o francés [pero si do galego, mediante a construción "o" + infinitivo]), é dicir, poden converterse en sustantivos.
Os que teñen o seu participio pasado rematado en -n substitúen o seu -n por un -te:
- erran: "dicir" ("dito") > errate: "acto/acción/efecto de dicir", "o dicir", "o dito"
Os que teñen o seu participio pasado rematado en -tu ou -du transforman estas terminacións en -tze:
- hartu > hartze: "acto/acción/efecto de coller", "o coller", "a colleita", "a recolección"
Os que teñen o seu participio pasado rematado en -i transfórmano en -te se este está precedido de -s-, de -z- ou de -tz-, pero convérnteno en -tze- no resto dos casos (por exmplo, cando está tras un -rr- ou un -l-):
- ikusi > ikuste: "acto/acción/efecto de ver", "a vista", "a visión"
- idatzi > idatzte > idatze: "acto/acción/efecto de escribir", "a escrita"
- ibili > ibiltze: "acto/acción/efecto de irse", "a marcha", "a partida"
Para os verbos do grupo D, engádese case sempre -tze:
- erre > erretze: "acto/acción/efecto de arder/fumar"
Nota: Xa que tódolos verbos vascos poden converterse en nomes (é dicir, nominalizarse), declínanse como o resto os nomes (mendi, etxe, ...)
A pregunta que pode xurdir é que para que pode servir isto. Pois ben, para dicir por exemplo "está prohibido fumar" se usa esta estrutura:
- erretzea debekatua da: "o acto/acción/efecto de fumar está prohibido" ("fumar+o" + "prohibido" + "está")
Conxugación: finalidade
[editar]Xa vimos que os verbos admiten sufixos. Así, para dicir "para" + infinitivo abonda con engadir o sufixo -teko:
- zu hobeki ikusteko: "para verte mellor"
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Cortesía e expresións comúns
[editar]- egun on: "bos días"
- arrastalde on: "boas tardes"
- gau on: "boas noites"
- urte on: "bo ano"
No País vasco francés:
- agur: "saúde" (chegando)
- adio: "deica" (ó marchar)
No País vasco español, pola contra:
- kaixo: "boas" (ó chegar)
- agur: "ata logo" (marchando)
Outras útiles son:
- nola zara?: "como vai?", "como estás?"
- milesker = eskerrik asko: "grazas"
- deusetaz: "de nada"
- otoi: "por favor"
- barkatu!: "perdón!"
- gero arte: "ata pronto", "até pronto"
- arratsalde on: "boas tardes"
- gau on: "boas noites"
- gero arte: "ata pronto", "até pronto"
- badoa?: "como vai?"
- otoi: "por favor"
- deusetaz: "de nada"
- gogotik: "claro", "gustaríame"
- zorionak: "boas festas"
- dagizula on: "bo proveito"
- xantza on: "boa sorte"
- osasuna!: "saúde!", "Xesús!"
- doluminak: "síntoo"
- damu dut: "síntoo", "perdón"
- ahantzi dut: "esquecino"
- gose naiz: "teño fame"
- egarri naiz: "teño sede"
- hoztua naiz: "teño frío"
- berotua naiz: "teño calor"
- nekatua naiz: "estou canso"
- presatua naiz: "estou agobiado", "estou amolado"
- banoa: "marcho"
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Vocabulario: os números
[editar]| bat | un, unha | numeral cardinal |
| bi | dous, dúas | numeral cardinal |
| hiru | tres | numeral cardinal |
| lau | catro | numeral cardinal |
| bost | cinco | numeral cardinal |
| sei | seis | numeral cardinal |
| zazpi | sete | numeral cardinal |
| zortzi | oito | numeral cardinal |
| bederatzi | nove | numeral cardinal |
| hamar | dez | numeral cardinal |
| hamaika | once | numeral cardinal |
| hamabi | doce | numeral cardinal |
| hamahiru | trece | numeral cardinal |
| hamalau | catorce | numeral cardinal |
| hamabost | quince | numeral cardinal |
| hamasei | dezaseis | numeral cardinal |
| hamazazpi | dezasete | numeral cardinal |
| hemezortzi | dezaoito | numeral cardinal |
| hemeretzi | dezanove | numeral cardinal |
| hogei | vinte | numeral cardinal |
Para continuar, cómpre saber que en euskara os número van de vinte en vinte. En francés, isto existe a partir de 60 (soixante quinze = 60 + 15). Noutras palabras: en euskara non hai unha palabra para dicir "trinta", senón que se constrúe como "vinte máis dez", usando ta como a contracción (coloquial) da conxunción.
| hamar | dez | numeral cardinal |
| hogei | vinte | numeral cardinal |
| hogei ta hamar | trinta | numeral cardinal |
| berrogei | corenta | numeral cardinal |
| berrogei ta hamar | cincuenta | numeral cardinal |
| hirurogei | sesenta | numeral cardinal |
| hirurogei ta hamar | setenta | numeral cardinal |
| laurogei | oitenta | numeral cardinal |
| laurogei ta hamar | noventa | numeral cardinal |
| ehun | cen | numeral cardinal |
| berrehun | douscentos, duascentas | numeral cardinal |
| hirurehun | trescentos, trescentas | numeral cardinal |
| laurehun | catrocentos, catrocentas | numeral cardinal |
| bostehun | cincocentos, cincocentas | numeral cardinal |
| bostehun | quiñentos, quiñentas | numeral cardinal |
| seirehun | seiscentos, seiscentas | numeral cardinal |
| zazpirehun | setecentos, setecentas | numeral cardinal |
| zortzirehun | oitocentos, oitocentas | numeral cardinal |
| bederatzirehun | novecentos, novecentas | numeral cardinal |
| mila | mil | numeral cardinal |
Así, 1998 dise: mila bederatziherun ta laurogei ta hemezortzi
Vocabulario básico
[editar]| gizon || home || substantivo masculino |- | gizon || varón || substantivo masculino |- | emazte || esposa || substantivo feminino |- | emakume || muller || substantivo feminino |- | emakume || femia || substantivo feminino |- | neska || filla || substantivo feminino |- | mutil || rapaz || substantivo masculino |- | ikasle || alumno || substantivo masculino
| bainan | pero, mais | conxunción |
| orduan | polo tanto | conxunción |
| eta | e | conxunción |
| beti | sempre | adverbio |
| hemen | aquí | adverbio |
Polo tanto as expresións seguintes terían estas traducións:
- Nor da neska hori?: "Quen é esta rapaza?"
- Neska hori ikaslea da bainan mutil hau ez da ikaslea: "Esa rapaza é unha alumna pero este rapaz non é un alumno"
| alkia | cadeira | substantivo feminino |
| gela | clase | substantivo feminino |
e entón:
- gelako alkia: "a cadeira da clase"
Adxectivos
[editar]Ante todo, o adxectivo colócase tralo substantivo. [Partindo de]:
| tipi | pequeno | adxectivo |
| handi | grande | adxectivo |
- gizon tipia da: " é un home pequeno"
Como terás notado, é o adxectivo o que colle a marca do artigo. Cando hai varios seguidos, sempre é o último termo que o que recibe a carga do artigo:
- Gizon handi beltza: "o grande home negro"
Nembargantes, non sempre se dá esta situación.
Exemplo: se se quere dicir "é un home pequeno", o adxectivo é atributo. Entón dise gizon tipia da (só o adxectivo colle a marca de artigo).
En troques, se se quere dicir "o home é pequeno", o adxectivo é epíteto. Entón dise gizona tipia da (o nome e o adxectivo collen ó mesmo tempo a marca de artigo).
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Vocabulario do tempo: as horas
[editar]A hora en euskara funciona como a hora en inglés, no senso de que vai en tramos de 12 horas. O vocabulario de base é:
| tenorea | hora | substantivo feminino |
| goiz | mañá (parte do día) | substantivo feminino |
| goizeko | da mañá | locución adxectiva |
| arratsalde | serán | substantivo masculino |
| arratsaldeko | do serán | locución adxectiva |
| gau | noite | substantivo feminino |
| eguerdi | mediodía | substantivo masculino |
| gauerdi | medianoite | substantivo feminino |
| Zer ordu da? | Que hora é? | oración |
Para responder esta pregunta, imos partir da formulación máis completa para rematar coa fórmula máis sinxela (a forma coloquial).
- ordu bata da: "é a unha" (única forma posible)
Para o resto das horas:
- bi orduak dira = bi (ordu)ak dira = biak: "son as dúas".
Como se pode comprobar, o verbo izan conxúgase na terceira persoa (dira): de feito, o sistema é igual có do galego. Literalmente, non se di que "é as dúas [horas]" [literal do francés], senón que "son as dúas [horas]".
- hiruak: "son as tres"
| laurden | cuarto | numeral partitivo |
| erdi | media | numeral partitivo |
e polo tanto:
- hiruak ta laurden: "(son) as tres e cuarto" (ta é a contracción oral de eta)
- biak ta erdi: "(son) as tres e media"
| guti [posposición] | menos | preposición |
e polo tanto:
- bosteak laurden guti: "(son) as cinco menos cuarto"
Nota: eguerdi ("mediodía") e gauerdi ("medianoite") non poden usarse máis ca en horas en punto. En vasco, non se dirá "a medianoite menos cuarto" [literal do francés], senón "as doce menos cuarto"
- ze orduan da?: "Que hora é?",
que se respondería:
- bietan = bi-etan: "as dúas"
- seiak ta laurdenetan: "as seis e cuarto"
- seiak laurden gutitan: "as seis menos cuarto"
Vocabulario do tempo: os días
[editar]| egunak | días [os] | substantivo masculino plural |
| astelehena | luns | substantivo masculino |
| asteartea | martes | substantivo masculino |
| asteazkena | mércores | substantivo masculino |
| osteguna | xoves | substantivo masculino |
| ostirala | venres | substantivo masculino |
| larunbata | sábado | substantivo masculino |
| igandea | domingo | substantivo masculino |
Vocabulario do tempo: os meses
[editar]| urtarrila | xaneiro | substantivo masculino |
| otsaila | febreiro | substantivo masculino |
| martxoa | marzo | substantivo masculino |
| apirila | abril | substantivo masculino |
| maiatza | maio | substantivo masculino |
| ekaina | xuño | substantivo masculino |
| uztaila | xullo | substantivo masculino |
| agorrila | agosto | substantivo masculino |
| iraila | setembro | substantivo masculino |
| urria | outubro | substantivo masculino |
| azaroa | novembro | substantivo masculino |
| abendua | decembro | substantivo masculino |
Para dicir "en" + mes, cómpre engadir -n se o mes remata en dúas vogais. Se non, quítase a terminación e engádese -ean.
- Urrian: "en outubro"
- Otsailean: "en febreiro"
Vocabulario do tempo: as datas
[editar]Para expresar todo o conxunto dunha data, aprenderemos a dicir "domingo 13 de decembro de 1998". A orde en euskara será: ano + mes + día do mes + día da semana.
Particularidades:
- Despois do ano, engádese -ko
- Despois do ano, engádese -ren ou -ean (v. meses)
- Despois do día do mes, engádese -(e)an
- Despois do día da semana, engádese -(a)rekin
Entón "domingo 13 de decembro de 1998" diríase
- 1998-ko anbenduaren 13-an igandearekin,
que pronuciado sería
- mila bederatzirehun ta laurogei ta hemezortziko abenduaren hamahiruan igandearekin.
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Vocabulario: as partes do corpo
[editar]| burua | cabeza [a] | substantivo feminino |
| belahirriak | orellas [as] | substantivo feminino plural |
| begiak | ollos [os] | substantivo masculino plural |
| ileak | cabelos [os] | substantivo masculino plural |
| sudurra | nariz [o] | substantivo masculino |
| ahora | boca [a] | substantivo feminino |
| eskuak | mans [as] | substantivo feminino plural |
| ezker | esquerda [a] | substantivo feminino |
| eskuina | dereita [a] | substantivo feminino |
| zangoak | pernas [as] | substantivo feminino plural |
| oinak | pés [os] | substantivo masculino plural |
| besoa | brazos [os] | substantivo masculino plural |
| ukondoa | cóbado [o] | substantivo masculino |
| ukarai | pulso [o] (onde se pon o reloxo de pulseira) | substantivo masculino |
| belaunak | xeonllos [os] | substantivo masculino plural |
Vocabulario: a familia
[editar]| ama | nai, madre | substantivo feminino |
| aita | pai, padre | substantivo masculino |
| aitamak | pais [os] | substantivo masculino plural |
| gurasoak | pais [os] | substantivo masculino plural |
| anaia | irmán | substantivo masculino |
| arreba | irmá | substantivo feminino |
| ahizpa | irmá (dunha rapaza) | substantivo feminino |
| osaba, otto | tío | substantivo masculino |
| izeba | tía | substantivo feminino |
| amatxi | avoa | substantivo feminino |
| aitatxi | avó | substantivo masculino |
| kusiak | curmáns [os] | substantivo masculino plural |
| alaba | filla | substantivo feminino |
| seme | fillo | substantivo masculino |
| semetipi | neto | substantivo masculino |
| alabatipi | neta | substantivo feminino |
| Galilibro | MANUAL DE LINGUA VASCA (Índice gramatical) | modificar | ||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Primeiro texto: Irakurgaia
[editar]| euskara | galego | categoría gramatical |
| irakurgaia | lectura (o que se le) | substantivo feminino |
| lagun | amigo; amiga | substantivo e adxectivo |
| zahar | vello (de hai tempo) | adxectivo |
| nahiko | de abondo / suficiente / bastante / ben / moi / abondo |
adverbio / adverbio (e adxectivo invariable) / adverbio (e adxectivo invariable) / adverbio / adverbio / adverbio |
| diferente | diferente | adxectivo invariable |
| indar | forza | substantivo feminino |
| ordea | porén / pola contra / polo contrario / por outro lado / por outra banda / en cambio |
conector: locución adverbial ou conxuntiva |
| gutxi | pouco; pouca | adxectivo e adverbio |
| berriz | porén / pola contra / polo contrario / por outro lado / por outra banda / en cambio |
conector: locución adverbial ou conxuntiva |
| luze | longo; longa | adxectivo e adverbio |
| serio | serio; seria | adxectivo |
| lotsagabea | sarillo / desvergoñado; desvergoñada / desvergonzado; desvergonzada / descarado; descarada / insolente |
substantivo masculino adxectivo e substantivo / adxectivo e substantivo / adxectivo e substantivo / adxectivo invariable e substantivo |
| erre | fumar | verbo |
| nahi ukan | querer | verbo (modal) |
| tabako | tabaco | substantivo masculino |
| zigarro | pito (de tabaco) / cigarro |
substantivo masculino |
| galdetu | preguntar / pedir |
verbo |
| ere | tamén | adverbio |
| esan | dicir | verbo |
| hor | aí | adverbio |
| erosi | mercar / comprar |
verbo |
| diru | diñeiro / cartos |
substantivo masculino / substantivo masculino plural |
| ezin ukan | non poder | locución verbal |
| haserre | enfadado; enfadada / anoxado; anoxada / furioso; furiosa |
adxectivo |
| bakarrik | só ("sen compaña" e "únicamente") | adverbio |
| pakete | paquete | substantivo masculino |
| gehiago | máis | adverbio |
| balio ukan | valer | verbo |
| erantzun | responder | verbo |
| beste[a(k)] | outro [o] | adxectivo (e substantivo) |
| jenio | carácter / xenio |
substantivo masculino |
| txar | mao; má / malo; mala / malvado; malvada |
adxectivo |
| honela | así | adverbio |
| tori | toma | exclamación verbal conxugada |
| bada | pois / entón ("xa que logo") |
adverbio |
| agertu | aparecer | verbo |
| tabako-denda | estanco | substantivo masculino |
| honek du aurpegia! | que espabilado! ["aurpegia" = cara] | interxección |
| berriz | de novo / outra vez |
locución adverbial |
| orain | agora | adverbio |
| oso | moi | adverbio |
| sua | fogo / lume |
substantivo masculino |
| benetan | de verdade | locución adverbial |
| gogora | pensar | verbo |
Pello eta Paskual lagun zaharra dira. Laguna dira, bai, baina nahiko diferenteak. Pello handia da eta indarra du, Paskual, ordea, txikia da eta indar gutxi du. Pellok ez du ilerik buruan; Paskualek, berriz, ile luzea du. Pello gizon serioa da; Paskual, ordea nahiko lotsagabea da.
Paskualek erre nahi du baina ez du tabakorik
- Kaixo, laguna! Ba duzu zigarrorik? -galdetzen dio Pellori.
Pellok ere ez du zigarrorik.
- Barkatu, Paskual -esaten dio- baina nik ere ez dut. Hor badute. Joan eta erosi.
Paskualek ez du dirurik.
- Ezin dut erosi -esaten du- ,dirurik ere ez dut...
- Zenbat nahi duzu? -galdetzen dio lagunak nahiko haserre.
- Hamar duro bakarrik. Nahikoa izango da. Zigarro paketeak ez du gehiago balio -erantzuten dio besteak.
Pellok dirua ematen dio Paskuali, baina jenio txarra du eta honela esaten dio:
- Tori, bada, dirua. Zigarroak erosi eta ez agertu hemen gehiago!
Paskual takako-dendara joan da.
- Honek du arpegia! -esaten du Pellok
Bi minuto pasa dira eta hor da berriz gure gizona.
- Zer nahi duzu orain, -galdetzen dio Pellok oso haserre.
- Sua... -erantzuten dio Paskualek.
Benetan aurpegi gogora du Paskualek.
Tradución do primeiro texto: Lectura
[editar]Pello ("Pedro") e Pascual son vellos amigos. Son amigos, si, pero bastante diferentes. Pello é grande e ten forza; Pascual, en cambio, é pequeno e ten pouca forza. Pello non ten cabelos na cabeza; Pascual, polo contrario, ten os cabelos longos. Pello é un home serio; Pascual, en cambio, (é) ben sarillo.
Pascual quere fumar pero non ten tabaco.
- Ola, amigo! Tes pitos? -pregúntalle a Pello.
Pello xa non ten máis pitos.
- Síntoo, Pascual -dille el-, non che teño. Alí [si que] teñen. Vai e compra.
Pascual non ten cartos.
- Non podo mercar -dille-, xa non teño cartos.
- Canto queres? -pregúntalle o amigo bastante enfadado.
- Só dez pesos. Iso será abondo. A paquete de pitos non vale máis -respóndelle o outro.
Pello dálle os cartos a Pascual, pero ten mal carácter e dille así:
- Toma os cartos entón. Merca os pitos e non aparezas máis por aquí!
Pascual vai á tenda de tabaco.
- Que espabilado! -di Pello.
Pasan dous minutos e o noso home está alí outra vez máis.
- Que queres agora? -pregúntalle Pello moi enfadado.
- Lume... -responde Pascual
Pascual ten de verdade moito morro.
Segundo texto: Txano Gorritxo ("Carrapuchiño vermello")
[editar]| euskara | galego | categoría gramatical |
| Txano Gorritxo | Carrapuchiño Vermello | nome propio |
| egun batez | un día | locución substantiva |
| urtebetetze | aniversario (do nacemento) | substantivo masculino |
| opari | agasallo | substantivo masculino |
| batzu | varios; varias | adxectivo |
| otarre | cesto | substantivo masculino |
| arroltza | ovo | substantivo masculino |
| sagar | mazá | substantivo feminino |
| pastel | torta | substantivo feminino |
| gozo | doce | adxectivo |
| sartu ukan | meter | verbo |
| zuzen-zuzen | dereito / dereitiño ("sen desviarse") |
adverbio |
| bidenabar | durante o camiño | locución adverbial |
| gabe | sen | preposición |
| horrela | así | adverbio |
| bide | camiño | substantivo masculino |
| lili | flor | substantivo feminino |
| pentsatu | pensar | verbo |
| polita | bonito; bonita | adxectivo |
| pozik | contento; contenta | adxectivo |
| bildu | recoller | verbo |
| otso | lobo | substantivo masculino |
| egertu | aparecer | verbo |
| biziki | moi | adverbio |
| gaixto | mao; má / malo; mala / malvado; malvada |
adxectivo |
| hantxe | aquí [mesmiño] | adverbio |
| oihan | bosque | substantivo masculino |
| sartu izan | entrar [en] / meterse [en] |
verbo |
Etxe batean, Txano Gorritxo eta bere ama bizi dira. Egun batez, amak erraten du Txano Gorritxori :
- Txano Gorritxo, gaur amatxiren urtebetetzea da eta opari batzu egin behar dituzu. Otarre honetan arroltzak, sagarrak eta pastel gozo bat sartu ditut. Zuzen-zuzen joan behar duzu, bidenabar gelditu gabe.
- Ongi, ama. Horrela eginen dut -erantzuten du Txano Gorritxok.
Eta etxetik ateratzen da.
Bidean, lili batzu ikusten ditu eta pentsaten du : "lili hauek politak dira. Hartuko ditut eta amatxiri emango ditut. Pozik izango da". Eta liliak biltzen ditu.
Orduan otsoa agertzen da. Otsoa biziki gaixtoa da.
Txano Gorritxori galdetzen du :
- Nora zoaz, Txano Gorritxo?
- Amatxiren etxera erantzuten du honek.
- Bai? Eta nun bizi da (zure) amatxi?
- Hantxe. Etxe tipi hartan.
- Biziki ongi -erraten du otsoak.
Eta oihanean sartzen da.
| euskara | galego | categoría gramatical |
| korrika | correr | verbo |
| hasi | comezar | verbo |
| iritsi | chegar | verbo |
| ohe | cama | substantivo feminino |
| jo | petar | verbo |
| barne | interior | adxectivo invariable |
| ideki | abrir | verbo |
| gaixo | pobre | adxectivo invariable |
| ondoren | entón / despois / logo | adverbio |
| arropak | vestidos / vestimentas / roupas |
substantivo plural: masculino / feminino / feminino |
| jantzi | meter | verbo |
| dela uste du | cre que é | locución verbal |
| hobeki | mellor | adxectivo invariable (grao comparativo) |
Otsoa korrika hasten da eta amatxiren etxera iristen da. Amatxi ohean da. Otsoa atea jotzen du eta amatxik galdegiten du etxearen barnetik:
- Nor da?
- Txano Gorritxo naiz -erantzuten du otsoak.
- Ideki atea eta sartu -erraten dio amatxik.
Otsoak etxeko atea idekitzen du, barnera sartzen da eta amatxi gaixoa jaten du.
Ondoren amatxiren arropak jantzen ditu eta ohean sartzen da.
Txano Gorritxo iristen da eta atea jotzen du.
- Nor da? -galdegiten du otsoak ohetik.
- Txano Gorritxo naiz.
- Ideki atea eta sartu -erraten dio otsoak.
Txano Gorritxo barnera sartzen da. Otsoa ikusten du eta amatxi dela uste du. Orduan erraten dio :
- Amatxi, begiak biziki handiak dituzu!
- Zu obeki ikusteko! -erraten dio otsoak.
- Amatxi, belarri handiak dituzu!
- Zuri hobeki entzuteko!
- Amatxi, zer hortz handiak!
- Zu hobeki jateko! -erantzuten dio otsoak.
Tradución do segundo texto: Itzulpena ("Tradución")
[editar]Carrapuchiño vermello [sic] e a súa nai están nunha casa. Un día, a nai di[lle] a Carrapuchiño vermello:
- Carrapuchiño vermello, hoxe é o aniversario da túa avoa e debes facerlle varios agasallos. Nesa cesta, [eu] puxen ovos, mazás e unha torta. Debes ir directamente, sen te parar durante o camiño.
- Ben, [miña] nai, farei así -di Carrapuchiño vermello.
E sae da casa.
No camiño, [el] ve moitas flores e pensa: "Estas flores son bonitas. Vounas coller e vou[llas] dar á avoa. [Ela] estará contenta". E [el] recolle as flores.
Entón, o lobo aparece. O lobo é moi malvado.
[El] pregúnta[lle] ó Carrapuchiño vermello:
- A onde vas [ti] Carrapuchiño vermello?
- Á casa da miña avoa -respóndelle.
- Si? E onde vive a [túa] avoa?
- Aquí mesmiño. Naquela casiña aí abaixo
- Moi ben -di o lobo.
E métese no bosque.
O lobo comeza a correr e chega á casa da avoa. A avoa está na cama. O lobo peta na porta e a avoa pregunta dende a cama:
- Quen é?
- Carrapuchiño vermello -responde o lobo.
- Abre a porta e entra -dille a avoa.
O lobo abre a porta da casa, entra no interior e come á pobre avoa.
Despois, ponse a roupa da avoa e métese na cama.
Carrapuchiño vermello chega e peta na porta.
- Quen é? -pregunta o lobo dende a cama.
- Son Carrapuchiño vermello.
- Abre a porta e entra -dille o lobo.
Carrapuchiño vermello entra no interior. Ve o lobo e cre que é a avoa. Entón, dille:
- Avoa, que ollos tan grandes tes!
- Son para verte mellor! -di o lobo.
- Avoa, que orellas tan grandes tes!
- Son para oírte mellor!
- Avoa, que dentes tan grandes tes!
- Son para comerte mellor! -respóndelle o lobo.
Despedida
[editar]É a fin.
O certo é que despois deste derradeiro texto rematan os meus cursos de iniciciación e xa que logo é aquí onde rematan os meus coñecementos de euskara. Para continuar, aconséllovos dirixirvos ós manuais extremadamente ben feitos da colección Bakarka. Un gran bravo a aqueles que chegaron ata aquí... :-)
| euskara | galego | categoría gramatical |
|---|---|---|
| hau | este, esta (relacionado con aquí, acá, acó) | demostrativo singular |
| hori | ese, esa (relacionado con alí, alá, aló) | demostrativo singular |
| hura | aquel, aquela (relacionado con acolá) | demostrativo singular |
| neska | filla [a] | substantivo feminino |
| gizona | rapaz [o] | substantivo masculino |
| ni | eu | pronome persoal |
| zu | ti | pronome persoal |
| hura | el/ela | pronome persoal |
| gu | nós | pronome persoal |
| zuek | vós | pronome persoal |
| haiek | eles/elas | pronome persoal |
| naiz [ni] | son [eu] | verbo conxugado |
| zara [zu] | es [ti] | verbo conxugado |
| da [hura] | é [el/ela] | verbo conxugado |
| gara [gu] | somos [nós] | verbo conxugado |
| zarete [zuek] | sodes [vós] | verbo conxugado |
| dira [haiek] | son [eles/elas] | verbo conxugado |
| nor? | quen? | pronome interrogativo |
| zer? | que? | pronome interrogativo |
| nun? | onde? | pronome interrogativo |
| bainan | pero, mais | conxunción |
| orduan | polo tanto | conxunción |
| eta | e | conxunción |
| beti | sempre | adverbio |
| hemen | aquí | adverbio |
| mendi | montaña | substantivo feminino |
| unibertsitate | universidade | substantivo feminino |
| alkia | cadeira | substantivo feminino |
| gela | clase | substantivo feminino |
| hauek | estes, estas | demostrativo plural |
| horiek | eses, esas | demostrativo plural |
| haiek | aqueles, aquelas | demostrativo plural |
| tipi | pequeno | adxectivo |
| handi | grande | adxectivo |
| egunak | días [os] | substantivo masculino plural |
| astelehena | luns | substantivo masculino |
| asteartea | martes | substantivo masculino |
| asteazkena | mércores | substantivo masculino |
| osteguna | xoves | substantivo masculino |
| ostirala | venres | substantivo masculino |
| larunbata | sábado | substantivo masculino |
| igandea | domingo | substantivo masculino |
| urtarrila | xaneiro | substantivo masculino |
| otsaila | febreiro | substantivo masculino |
| martxoa | marzo | substantivo masculino |
| apirila | abril | substantivo masculino |
| maiatza | maio | substantivo masculino |
| ekaina | xuño | substantivo masculino |
| uztaila | xullo | substantivo masculino |
| agorrila | agosto | substantivo masculino |
| iraila | setembro | substantivo masculino |
| urria | outubro | substantivo masculino |
| azaroa | novembro | substantivo masculino |
| abendua | decembro | substantivo masculino |
| bat | un, unha | numeral cardinal |
| bi | dous, dúas | numeral cardinal |
| hiru | tres | numeral cardinal |
| lau | catro | numeral cardinal |
| bost | cinco | numeral cardinal |
| sei | seis | numeral cardinal |
| zazpi | sete | numeral cardinal |
| zortzi | oito | numeral cardinal |
| bederatzi | nove | numeral cardinal |
| hamar | dez | numeral cardinal |
| hamaika | once | numeral cardinal |
| hamabi | doce | numeral cardinal |
| hamahiru | trece | numeral cardinal |
| hamalau | catorce | numeral cardinal |
| hamabost | quince | numeral cardinal |
| hamasei | dezaseis | numeral cardinal |
| hamazazpi | dezasete | numeral cardinal |
| hemezortzi | dezaoito | numeral cardinal |
| hemeretzi | dezanove | numeral cardinal |
| hogei | vinte | numeral cardinal |
| hamar | dez | numeral cardinal |
| hogei | vinte | numeral cardinal |
| hogei ta hamar | trinta | numeral cardinal |
| berrogei | corenta | numeral cardinal |
| berrogei ta hamar | cincuenta | numeral cardinal |
| hirurogei | sesenta | numeral cardinal |
| hirurogei ta hamar | setenta | numeral cardinal |
| laurogei | oitenta | numeral cardinal |
| laurogei ta hamar | noventa | numeral cardinal |
| ehun | cen | numeral cardinal |
| berrehun | douscentos, duascentas | numeral cardinal |
| hirurehun | trescentos, trescentas | numeral cardinal |
| laurehun | catrocentos, catrocentas | numeral cardinal |
| bostehun | cincocentos, cincocentas | numeral cardinal |
| bostehun | quiñentos, quiñentas | numeral cardinal |
| seirehun | seiscentos, seiscentas | numeral cardinal |
| zazpirehun | setecentos, setecentas | numeral cardinal |
| zortzirehun | oitocentos, oitocentas | numeral cardinal |
| bederatzirehun | novecentos, novecentas | numeral cardinal |
| mila | mil | numeral cardinal |
| tenorea | hora | substantivo feminino |
| goiz | mañá (parte do día) | substantivo feminino |
| goizeko | da mañá | locución adxectiva |
| arratsalde | serán | substantivo masculino |
| arratsaldeko | do serán | locución adxectiva |
| gau | noite | substantivo feminino |
| eguerdi | mediodía | substantivo masculino |
| gauerdi | medianoite | substantivo feminino |
| Zer ordu da? | Que hora é? | oración |
| laurden | cuarto | numeral partitivo |
| erdi | media | numeral partitivo |
| guti [posposición] | menos | preposición |
| nire | meu [o], a miña, os meus, as miñas | posesivo |
| zure | teu [o], a túa, os teus, as túas | posesivo |
| haren | seu [o], a súa, os seus, as súas (del) | posesivo |
| bere | seu [o], a súa, os seus, as súas (del, do propio suxeito) | posesivo |
| gure | noso [o], a nosa, os nosos, as nosas | posesivo |
| zuen | voso [o], a vosa, os vosos, as vosas | posesivo |
| haien | seu [o], a súa, os seus, as súas (deles) | posesivo |
| beren | seu [o], a súa, os seus, as súas (deles, do propio suxeito) | posesivo |
| burua | cabeza [a] | substantivo feminino |
| belahirriak | orellas [as] | substantivo feminino plural |
| begiak | ollos [os] | substantivo masculino plural |
| ileak | cabelos [os] | substantivo masculino plural |
| sudurra | nariz [o] | substantivo masculino |
| ahora | boca [a] | substantivo feminino |
| eskuak | mans [as] | substantivo feminino plural |
| ezker | esquerda [a] | substantivo feminino |
| eskuina | dereita [a] | substantivo feminino |
| zangoak | pernas [as] | substantivo feminino plural |
| oinak | pés [os] | substantivo masculino plural |
| besoa | brazos [os] | substantivo masculino plural |
| ukondoa | cóbado [o] | substantivo masculino |
| ukarai | pulso [o] (onde se pon o reloxo de pulseira) | substantivo masculino |
| belaunak | xeonllos [os] | substantivo masculino plural |
| ama | nai, madre | substantivo feminino |
| aita | pai, padre | substantivo masculino |
| aitamak | pais [os] | substantivo masculino plural |
| gurasoak | pais [os] | substantivo masculino plural |
| anaia | irmán | substantivo masculino |
| arreba | irmá | substantivo feminino |
| ahizpa | irmá (dunha rapaza) | substantivo feminino |
| osaba, otto | tío | substantivo masculino |
| izeba | tía | substantivo feminino |
| amatxi | avoa | substantivo feminino |
| aitatxi | avó | substantivo masculino |
| kusiak | curmáns [os] | substantivo masculino plural |
| alaba | filla | substantivo feminino |
| seme | fillo | substantivo masculino |
| semetipi | neto | substantivo masculino |
| alabatipi | neta | substantivo feminino |
| irakurgaia | lectura (o que se le) | substantivo feminino |
| lagun | amigo; amiga | substantivo e adxectivo |
| zahar | vello (de hai tempo) | adxectivo |
| nahiko | de abondo / suficiente / bastante / ben / moi / abondo |
adverbio / adverbio (e adxectivo invariable) / adverbio (e adxectivo invariable) / adverbio / adverbio / adverbio |
| diferente | diferente | adxectivo invariable |
| indar | forza | substantivo feminino |
| ordea | porén / pola contra / polo contrario / por outro lado / por outra banda / en cambio |
conector: locución adverbial ou conxuntiva |
| gutxi | pouco; pouca | adxectivo e adverbio |
| berriz | porén / pola contra / polo contrario / por outro lado / por outra banda / en cambio |
conector: locución adverbial ou conxuntiva |
| luze | longo; longa | adxectivo e adverbio |
| serio | serio; seria | adxectivo |
| lotsagabea | sarillo / desvergoñado; desvergoñada / desvergonzado; desvergonzada / descarado; descarada / insolente |
substantivo masculino adxectivo e substantivo / adxectivo e substantivo / adxectivo e substantivo / adxectivo invariable e substantivo |
| erre | fumar | verbo |
| nahi ukan | querer | verbo (modal) |
| tabako | tabaco | substantivo masculino |
| zigarro | pito (de tabaco) / cigarro |
substantivo masculino |
| galdetu | preguntar / pedir |
verbo |
| ere | tamén | adverbio |
| esan | dicir | verbo |
| hor | aí | adverbio |
| erosi | mercar / comprar |
verbo |
| diru | diñeiro / cartos |
substantivo masculino / substantivo masculino plural |
| ezin ukan | non poder | locución verbal |
| haserre | enfadado; enfadada / anoxado; anoxada / furioso; furiosa |
adxectivo |
| bakarrik | só ("sen compaña" e "únicamente") | adverbio |
| pakete | paquete | substantivo masculino |
| gehiago | máis | adverbio |
| balio ukan | valer | verbo |
| erantzun | responder | verbo |
| beste[a(k)] | outro [o] | adxectivo (e substantivo) |
| jenio | carácter / xenio |
substantivo masculino |
| txar | mao; má / malo; mala / malvado; malvada |
adxectivo |
| honela | así | adverbio |
| tori | toma | exclamación verbal conxugada |
| bada | pois / entón ("xa que logo") |
adverbio |
| agertu | aparecer | verbo |
| tabako-denda | estanco | substantivo masculino |
| honek du aurpegia! | que espabilado! ["aurpegia" = cara] | interxección |
| berriz | de novo / outra vez |
locución adverbial |
| orain | agora | adverbio |
| oso | moi | adverbio |
| sua | fogo / lume |
substantivo masculino |
| benetan | de verdade | locución adverbial |
| gogora | pensar | verbo |
| Txano Gorritxo | Carrapuchiño Vermello | nome propio |
| egun batez | un día | locución substantiva |
| urtebetetze | aniversario (do nacemento) | substantivo masculino |
| opari | agasallo | substantivo masculino |
| batzu | varios; varias | adxectivo |
| otarre | cesto | substantivo masculino |
| arroltza | ovo | substantivo masculino |
| sagar | mazá | substantivo feminino |
| pastel | torta | substantivo feminino |
| gozo | doce | adxectivo |
| sartu ukan | meter | verbo |
| zuzen-zuzen | dereito / dereitiño ("sen desviarse") |
adverbio |
| bidenabar | durante o camiño | locución adverbial |
| gabe | sen | preposición |
| horrela | así | adverbio |
| bide | camiño | substantivo masculino |
| lili | flor | substantivo feminino |
| pentsatu | pensar | verbo |
| polita | bonito; bonita | adxectivo |
| pozik | contento; contenta | adxectivo |
| bildu | recoller | verbo |
| otso | lobo | substantivo masculino |
| egertu | aparecer | verbo |
| biziki | moi | adverbio |
| gaixto | mao; má / malo; mala / malvado; malvada |
adxectivo |
| hantxe | aquí [mesmiño] | adverbio |
| oihan | bosque | substantivo masculino |
| sartu izan | entrar [en] / meterse [en] |
verbo |
| korrika | correr | verbo |
| hasi | comezar | verbo |
| iritsi | chegar | verbo |
| ohe | cama | substantivo feminino |
| jo | petar | verbo |
| barne | interior | adxectivo invariable |
| ideki | abrir | verbo |
| gaixo | pobre | adxectivo invariable |
| ondoren | entón / despois / logo | adverbio |
| arropak | vestidos / vestimentas / roupas |
substantivo plural: masculino / feminino / feminino |
| jantzi | meter | verbo |
| dela uste du | cre que é | locución verbal |
| hobeki | mellor | adxectivo invariable (grao comparativo) |